تعداد بازدید : 25157
تعداد نوشته ها : 12
تعداد نظرات : 0
معراج، از رویدادهای مهم زندگی پیامبر اسلام, است. بنا بر نص قرآن کریم و
روایات معتبر، خداوند رسول خدا, را به آسمان‌ها برد تا آن حضرت بر حقایق
عالم احاطه کامل یابد. منابع اسلامی، این رویداد را از معجزات پیامبر
اسلام, ذکر کرده‌اند. درباره معراج، از زاویه‌های مختلف بحث شده است و یکی
از این زوایا، بررسی جایگاه و فضایل امام علی(ع) در این رخداد مهم معنوی
می‌باشد.
در این نوشتار، به کندوکاو درباره فضیلت‌ها و منزلت‌های امیر مؤمنان، علی(ع) با توجه به حدیث معراج می‌‌پردازیم.
رسول اعظم,، برترین آفریده الهی
شخصیتپیامبر اعظم,، دارای ابعاد وسیع و والایی است؛ چنان‌که آن حضرت در عروج
معنوی‌اش، به سدرةالمنتهی و در نهایت، به مقام «قاب قوسین أو أدنی» نایل
شد؛ چنان‌که خداوند بزرگ نیز اخلاق و منش نبوی را با تعبیر «عظیم» یاد
نموده و فرموده: «وَإِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ.»
به بیان دیگر،
وجود مقدس رسول خدا,، برترین آفریده الهی و عصاره خلقت بوده و شخصیتی است
که تمام مُلک و ملکوت به برکت وجود با عظمت او آفریده شده و از ذره تا
سیاره و نیز اِنس و جن و مَلک، از سفره پُر برکت حضرتش، از هستی بهره‌مند
شده‌اند. گفتنی است، در این میان، امام علی(ع) اگرچه جایگاه بلندی دارد و
در خانه خدا به دنیا می‌آمده، سه روز میهمان خانه خدا شده، در شب معراج
بارها و بارها در آسمان‌ها از او سخن به میان می‌آمده و نیز آیات بسیاری درشأن و منزلتش نازل گردیده، اما همه این‌ها هیچ‌گاه به معنای برتری ایشان
بر شخصیت عظیم و والای رسول خدا, نیست.
از این رو، احادیث بسیاری که
ترسیم‌گر سیمای امام علی(ع) در لحظات مختلف معراج رسول خدا, است، تنها در
صدد بیان فضایل امام علی(ع) است و نه برتری ایشان بر وجود مقدس پیامبر,.
معراج در قرآن
آیاتبسیاری به معراج رسول گرامی اسلام, اشاره دارند؛ از جمله آیات اوّل سوره
مبارکه اسراء که فرموده: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیلًا
مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِی
بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیهُ مِنْ آیاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ
البَصِیرُ؛ منزه است، آن [خدایى] که بنده‌اش را شبانگاهى از مسجد الحرام بهسوى مسجد الاقصى که پیرامون آن را برکت داده‌ایم، سیر داد تا از نشانه‌هاىخود به او بنمایانیم که او، همان شنواى بینا است.»
در این آیه شریفه،
سیر شبانه رسول خدا, از مسجد الحرام به مسجد الاقصی یاد شده است که یکی از
معجزات حضرت بود و فاصله بین مکه و مسجد اقصی را که در حدود ۲۲۰۰ کیلومتر
است، در چشم‌برهم‌زدنی پیمود.
در آیات سوره مبارکه نجم نیز سیر آسمانی
پیامبر, بیان شده است؛ سیری که هیچ کس نتوانست پیامبر, را همراهی کند؛ حتی
جبرئیل. خداوند در سوره نجم، مطالب مربوط به معراج را با سوگند خویش به
ستارگان آغاز کرده است که بنا بر روایات، مراد از «النجم»: رسول گرامی
اسلام,، نشان خلافت امام علی(ع) و نیز دوازده امام معصوم] است.
اهمیت ولایت در معراج نبوی
ازمهم‌ترین رهاوردهای معراج، اعلام ولایت امام علی(ع) و ائمه اطهار] است.
امامت در اندیشه اسلامی، از جایگاه والایی برخوردار است و رهبری امام
علی(ع) نیز در مجموعه حقایق الهی، از مرتبتی عظیم برخوردار است. رسالت علنیپیامبر,، با ولایت علوی در می‌‌آمیخت و پیامبر, در گذرگاه رسالت خود،
بارها بدان تأکید کرد.
انحراف از این مسیر بود که در تاریخ اسلام
انحراف‌ها به وجود آورد و فسادها گسترد و اگر چنین نمی‌شد، این همه
نابه‌سامانی نیز نبود. پس، شگفت نیست که چنین موضوع عظیم و حقیقت مهمی، در
آن سیر و سفر ملکوتی عنوان شود و خداوند با رسول گرامی‌اش از آن سخن بگوید وپیامبر, چگونگی آن را به‌عنوان رهاوردی از این سفر، برای امت خود باز
گوید. در معراج، ولایت امام علی(ع) با عبارات مختلف ارائه شده است؛ گاهی ازحضرت به‌عنوان «امیرمؤمنان» و گاهی به‌عنوان «حجت» خداوند یاد گردیده است.
به طور کلی، می‌توان فضایل امام علی(ع) را با توجه به حدیث معراج به شرح ذیل برشمرد:
۱/ اعطای لقب «امیر مؤمنان» به علی(ع)
در روایتی آمده که ابن‌عباس می‌گوید:
بهخدا قسم! ما به علی(ع) «امیرالمؤمنین» نگفتیم تا این‌که رسول خدا, او را
«امیر المؤمنین» نامید. روزی در مدینه کنار پیامبر, بودیم که امام علی(ع)
آمد و به پیامبر, سلام کرد. پیامبر, نیز در جواب او فرمود: و سلام بر تو ایامیر مؤمنان! در این هنگام، من از این کلام پیامبر, تعجب کردم و گفتم: آیااین لقبی که به علی(ع) دادید، از روی محبت شما به علی(ع) است، یا این‌که
دستوری است از طرف خدا؟ پیامبر, فرمود: به خدا قسم! هیچ چیزی درباره علی(ع)نگفته‌ام، مگر این‌که آن را با چشم خود دیده‌ام. پرسیدم: ای رسول خدا! در
مورد علی(ع) چه دیده‌اید؟ پیامبر, فرمود: شبی که مرا به آسمان بردند، بر
هیچ دری از درهای بهشت نرفتم، مگر این‌که روی آن در نوشته شده بود: «عَلِی
بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یخْلَقَ
آدَمُ بِسَبْعِینَ أَلْفَ عَام؛ علی بن ابی‌طالب(ع)، امیر مؤمنان است؛
هفتاد هزار سال قبل از این‌که حضرت آدم(ع) خلق شود.»
۲/ انتخاب جانشینی علی(ع) توسط خداوند
در روایتی که امام باقر(ع) از پدران خویش نقل کرده، آمده است:
پیامبر,فرمود: چون شب معراج به آسمان‌ها برده شدم و از آن‌جا به سدرةالمنتهی، درپیشگاه حضرت حق قرار گرفتم. حضرت حق از من سؤال کرد: ای محمد! من خلقم را
مورد آزمایش قرار دادم، در میان آن‌ها چه کسی بیشتر مطیع توست؟ عرض کردم:
پروردگارا! علی(ع).
ندا رسید: تو را تصدیق کردیم، ای محمد! آیا برای
خودت جانشینی اختیار کرده‌ای تا وظیفه‌ات را ادا کرده و بندگانم را در آنچهاز کتاب نمی‌دانند، آموزش دهد؟ گفتم: خداوندا! برایم اختیار کنید و
جانشینم را معلوم کنید که آنچه برایم اختیار کنید، همان است که خود اختیار
کرده باشم. خداوند فرمود:
«همانا علی را برای تو برگزیدم. پس آن را وصی وجانشین خود قرار ده که او را از دانش و صبر خود چشانیده‌ام و او به حق
«امیر مؤمنان» است که احدی را قبل از او و بعد از او، شایسته چنین مقامی
نیست. ای محمد! علی، نشانه هدایت است و پیشوای هر کس که مرا اطاعت کند و اواست نور دوستان من، و همان است که تقواپیشگان را به آن ملزم کرده‌ام. هر
کس او را دوست بدارد، در حقیقت، مرا دوست داشته است و هر کس که با او دشمنیداشته باشد، در حقیقت، با من دشمنی دارد. اگر علی نبود، دوستان من و
دوستان پیامبران من شناخته نمی‌شدند.»
اگرچه امامت امام علی(ع) به طور
رسمی در جریان بازگشت رسول خدا, از آخرین سفر حج و در منطقه غدیر خُم اعلامشد، اما امامت حضرت در شب معراج به طرق مختلفی بیان شد و خداوند این مقام
والا را به رسولش نشان داد.
در جریان غدیر خُم پس از بازگشت پیامبر, از
مکه، بر اساس نزول آیه ۶۷ سوره مائده توسط فرشته وحی بر رسول خدا,، حضرت
مأمور شد تا ولایت و امامت امام علی(ع) را به طور رسمی به همگان اعلام کند.فرمانی که پیامبر, برای ابلاغ آن مأمور شده بود، آن‌چنان خطیر و عظیم بود
که ـ بر فرض محال ـ هرگاه پیامبر, در رساندن آن ترسی به خود راه می‌داد و
آن را ابلاغ نمی‌کرد، رسالت الهی‌اش را انجام نداده بود؛ بلکه تنها با
انجام این مأموریت بود که رسالت وی تکمیل می‌شد. این موضوع نشان می‌داد که
مورد مأموریت، یکی از اصول مهم اسلامی است که با دیگر اصول و فروع اسلامی
پیوستگی دارد و پس از یگانگی خدا و رسالت پیامبر,، مهم‌ترین مسأله شمرده
می‌شود.
بنابراین، ولایت و امامت امام علی(ع) که پس از شب معراج،
پیامبر, بارها و بارها بر آن تأکید فرموده و آن را در میان اصحاب خود به
طرق مختلف بازگو نموده بودند، در جریان غدیر خُم جنبه رسمی به خود گرفت تا
حجت بر همگان تمام شود و دیگر کسی عذر و بهانه‌ای نیاورد.
۳/ تأکید بر فضیلت و امامت علی(ع)
اگربشر به اندازه فرشتگان، امام علی(ع) را می‌شناخت، می‌دانست که خداوند
متعال با انتخاب امام علی(ع) به‌عنوان وصی رسولش، چه منّتی بر سر بندگان
خویش نهاده است؛ زیرا آنان به واسطه امام علی(ع) که دروازه علم نبوی بود،
می‌توانستند از گمراهی و جهالت نجات پیدا کنند.
در روایتی آمده است که پیامبر اکرم, فرمود:
درشب معراج چون به آسمان هفتم رسیدم، علی(ع) را دیدم که مشغول نماز خواندن
بود. تعجب کردم و به جبرئیل گفتم: آیا این علی(ع) است که از ما پیشی گرفته؟جبرئیل گفت: نه، او علی(ع) نیست. گفتم: پس، او کیست؟ جبرئیل گفت:
«إِنَّالْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ وَ الْمَلَائِکَةَ الْکَرُّوبِیینَ
لَمَّا سَمِعُوا فَضَائِلَ عَلِی ع وَ خَاصَّتَهُ وَ سَمِعَتْ قَوْلَکَ
فِیهِ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَانَبِی بَعْدِی اشْتَاقَتْ إِلَى عَلِی فَخَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ
لَهَا مَلَکاً عَلَى صُورَةِ عَلِی فَإِذَا اشْتَاقَتْ إِلَى عَلِی جَاءَتْإِلَى ذَلِکَ الْمَلَکِ فَکَأَنَّهَا قَدْ رَأَتْ عَلِیا؛ چون فرشتگان
مقرب و ملائکه کروبی از درگاه الهی فضایل و ویژگی‌های والای علی(ع) و نیز
حدیث منزلت را که از زبان تو بیان شد (تو نسبت به من به منزله هارون به
موسی هستی؛ مگر آن‌که بعد از من رسولی نیست)، شنیدند، مشتاق او و مقامش
شدند. پس خداوند بلندمرتبه نیز ملکی را به صورت علی(ع) برای آن‌ها خلق کرد وآن‌ها هر وقت مشتاق علی(ع) می‌شوند، این ملک را زیارت می‌کنند؛ گویا که
علی(ع) را تماشا کرده‌اند.»
مسأله خلافت و جانشینی امام علی(ع) که
کامل‌کننده رسالت رسول خدا, بود، آن‌چنان اهمیت داشت که خداوند در شب معراجبارها و بارها آن را برای پیامبر, مطرح کرد. در روایتی، از ابن‌عباس چنین
نقل شده است که:
رسول خدا, فرمود: چون به آسمان هفتم عروج کردم و از
آن‌جا به سدرةالمنتهی و از سدرةالمنتهی به حجاب‌های نور رفتم، پروردگار
عالم مرا چنین ندا داد:
ای محمد! تو بنده من هستی و من پروردگار توام.
پس، برای من خضوع کن و مرا عبادت کن و بر من توکل کن که همانا من به تو
راضی شدم که بنده، دوست، فرستاده و نبی من هستی و به برادرت علی(ع) که
جانشین تو است، [راضی شدم]؛ [ای محمد!] او حجت من بر بندگانم و پیشوای خلقماست. به وسیله او است که دوستانم از دشمنانم شناخته می‌شوند و به او است
که حزب شیطان از حزب من تشخیص داده می‌شود و به وسیله او است که دین من
پایدار و حدودم حفظ و احکامم تنفیذ می‌گردد.
[ای محمد!] به جهت تو و علیو ائمه از فرزندان او است که رحمت خود را به بندگان می‌رسانم و به دلیل
وجود قائمأ است که زمین را عمر می‌دهم.... »
در روایت دیگری از رسول خدا, آمده است:
شبیکه به معراج رفتم، به آسمان هفتم رسیدم و آن‌جا رفرف را آماده کردند که باآن از حجاب نور گذشتم و به درگاه الهی راه یافتم و خداوند سفارش‌هایی به
من نمود. پس چون خواستم برگردم، یک منادی از ورای حجاب‌ها نداد داد:
«نِعْمَ الْأَبُ أَبُوکَ إِبْرَاهِیمُ وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوکَ عَلِیفَاسْتَوْصِ بِه؛ خوب پدری است پدر تو، ابراهیم(ع) و خوب برادری است برادرتو علی(ع). پس، او را وصی خود قرار ده.»
۴/ رابطه بعثت انبیا با ولایت علی(ع)
اهمیت،حساسیت و والایی جایگاه ولایت امام علی(ع) تا آن‌جا است که در چند مرحله،
در شب معراج مطرح می‌شود. این تکرار، بیانگر استواری و حقانیت آن است که
تنها به همین مرحله ختم نشد؛ بلکه این امر خطیر، پس از پیامبر, باید از
پشتوانه دیگری نیز برخوردار می‌شد. از این رو، منادیان توحید و فریادگران
حق، یعنی پیامبران الهی که آزادی انسان و کرامت او را وجهه همت خود قرار
داده بودند نیز در شب معراج، بر وصایت و ولایت امام علی(ع) اعتراف کردند؛
چرا که کمال ادیان الهی، در آیین محمدی است و اتمام و اکمال آیین محمدی هم
در ولایت علوی خلاصه می‌شود.
سفیان ثوری از امام صادق(ع) چنین روایت میکند:
«پیامبراکرم, فرمود: چون خداوند بلندمرتبه مرا به سوی آسمان‌ها برد و از آسمانی
به آسمان دیگر می‌رفتم و به ملائکه مقرب الهی رسیدم و از جایگاهی عبور کردمکه جبرئیل نیز بدان‌جا نرسیده بود، خداوند وحی کرد به من، آنچه قرار بود
وحی کند. پس حاملان عرش الهی به من گفتند: ای محمد! برای چه مبعوث شدی؟
گفتم: به ولایت خودم و ولایت برادرم علی بن ابی‌طالب(ع).»
ابونعیم
حافظ نیز در تفسیر آیه «وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن
رُّسُلِنَا؛ و از رسولان ما که پیش از تو گسیل داشتیم، جویا شو» آورده است:
«شبمعراج، خداوند متعال تمام پیامبران را جمع کرد و به پیامبر اکرم, فرمود:
ای محمد! از اینان سؤال کن برای چه چیزی شما به پیامبری مبعوث شدید؟ تمام
پیامبران گفتند: «بُعِثْنَا عَلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا
اللَّهُ وَ الْإِقْرَارِ بِنُبُوَّتِکَ وَ الْوَلَایةِ لِعَلِی‌بْنِ
أَبِی‌طَالِب؛ مبعوث شده‌ایم که شهادت دهیم هیچ خدایی جز الله نیست و
این‌که اقرار کنیم بر نبوت تو و ولایت علی بن ابی‌طالب(ع).»
۵/ نام علی(ع) در سه جایگاه مقدس
در روایتی از امام صادق(ع) نیز آمده است:
رسولخدا, به علی(ع) فرمود: ای علی! من نام تو را در سه جا با نام خویش همراه
دیدم. پس، با نگریستن به آن دلم آرام گرفت: در سفر معراجم به آسمان، وقتی
که به بیت‌المقدس رسیدم، دیدم که روی صخره آن نوشته شده: «لَا إِلَهَ
إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ
نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِه؛ معبودی به جز الله نیست. محمد، فرستاده خدا است.
او را با جانشینش تأیید و یاری کردیم.» به جبرئیل گفتم: جانشین من کیست؟
گفت: علی بن ابی‌طالب(ع).
چون به سدرةالمنتهی رسیدم، روی آن نوشته شده
بود: «إِنِّی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ
صَفْوَتِی مِنْ خَلْقِی أَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ
بِوَزِیرِه؛ من، الله هستم. معبودی به حق جز من نیست که یکتا و بی‌همتایم.محمد، بهترین برگزیده من از خلقم است. او را با جانشینش یاری و تأیید
کردم.» به جبرئیل گفتم: جانشین من چه کسی است؟ گفت: علی بن ابی‌طالب(ع).
چوناز سدرةالمنتهی بالاتر رفتم، به عرش الهی رسیدم و دیدم که روی آن نوشته
شده است: «أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی مُحَمَّدٌ حَبِیبِیأَیَّدْتُهُ بِوَزِیرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِوَزِیرِه؛ من، الله هستم.
معبودی به حق جز من نیست که یکتا و بی‌همتایم. محمد، دوست من است. او را باجانشینش تأیید و یاری کردم.»
۶/ محبت به علی(ع) مانع آفرینش آتش
درحدیثی از رسول خدا, آمده است: شبی که به آسمان‌ها برده شدم، در هر آسمانی
فرشتگان را ملاقات کردم که مرا بشارت دادند؛ تا این‌که جبرئیل را در محفلی
از ملائکه ملاقات کردم و او گفت: «لَوِ اجْتَمَعَتْ عَلَى حُبِّ عَلِی بْنِأَبِی‌طَالِبٍ أَهْلُ الدُّنْیا مَا خَلَقَ اللَّهُ النَّار؛ ای محمد!
اگر امت تو بر دوستی علی(ع) اجتماع می‌کردند، خداوند آتش را نمی‌آفرید.»
قسمتنخست این حدیث، در چند کتاب روایی شیعه موجود است و سند آن نیز به صورت
«مرفوع» و دارای «ارسال» است؛ ولی در مورد قسمت دوم آن که گفته است: «اگر
اجتماع امت بر این محبت می‌بود»، مشهور اهل حدیث بر نقل این روایت اتفاق
دارند و در کتب معتبر خود، آن را نقل نموده‌اند. بخش اوّل روایت نیز با
توجه به مؤیدات روایی دیگری که در مسأله معراج در مورد آن وجود دارد، ثابت
می‌شود. بنابراین، این روایت با توجه به مضمون و دلالتش، مورد قبول است.
اندیشه،گفتار، اخلاق و رفتار امام(ع) بهگونهاى است که خط‌مشى زندگى مسلمانان
را بر اساس الگوى اسلامى ترسیم میکند؛ یعنى امام بر حیات فکرى، اخلاقى و
فردى و اجتماعى مسلمانان تأثیر مى‌‌گذارد و مسئولیت او، فقط در برقرارى
امنیت و دفاع از کیان اسلام و مسلمانان و اجراى احکام اسلامى خلاصه
نمىشود. او، کارشناس مسائل معرفتى و بایدها و نبایدهاى دینى است و رأى
او، معیار حق و باطل می‌باشد. از دیگر سو، وقتی آدمی کسی را دوست داشته
باشد، می‌کوشد تا خود را به او شبیه کند و از او الگو بگیرد. حال، اگر امت
اسلامی محبت امام علی(ع) را در قلب خود داشتند، به‌گونه‌ای که در همه کارهااز آن حضرت پیروی می‌کردند، طبیعی است که به راه راست هدایت می‌شدند، بندهواقعی خدا می‌شدند و گناهی انجام نمی‌دادند تا به جهت آن، گرفتار آتش عذابالهی شوند.
۷/ علی(ع)، واسطه فیض الهی
امام صادق(ع) در حدیثی فرموده است: پیامبر, فرمود:
چونشب معراج مرا به آسمان‌ها بردند و از آن‌جا منتهی به حجاب نور شدم،
پروردگار بلندمرتبه‌ام با من چنین صحبت کرد: «یا مُحَمَّدُ بَلِّغْ عَلِیبْنَ أَبِیطَالِبٍ مِنِّی السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُ أَنَّهُ حُجَّتِی
بَعْدَکَ عَلَى خَلْقِی بِهِ أَسْقِی عِبَادِی الْغَیثَ وَ بِهِ أَدْفَعُ
عَنْهُمُ السُّوءَ وَ بِهِ أَحْتَجُّ عَلَیهِمْ یوْمَ یلْقَوْنِی فَإِیاهُ
فَلْیطِیعُوا وَ لِأَمْرِهِ فَلْیأْتَمِرُوا وَ عَنْ نَهْیهِ فَلْینْتَهُواأَجْعَلُهُمْ عِنْدِی فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ (وَ أُبِیحُ لَهُمْ جَنَّتِی
وَ إِنْ لَمْ) یفْعَلُوا أَسْکَنْتُهُمْ نَارِی مَعَ الْأَشْقِیاءِ مِنْ
أَعْدَائِی ثُمَّ لَا أُبَالِی؛
ای محمد! سلام مرا به علی بن
ابی‌طالب(ع) برسان و او را آگاهی ده که بعد از تو، حجت من بر خلقم خواهد
بود. به واسطه علی(ع) است که باران را بر بندگانم نازل می‌کنم و بلا را از
خلقم دور می‌کنم و روز قیامت بندگانم را با آن می‌سنجم. پس، او را اطاعت
کنید و از امر و نهی‌اش پیروی نمایید تا نزد من در جایگاه صدق قرار گیرید وبهشتم را مباح شما گردانم و جایگاه شما را با اشقیا از دشمنانم قرار
ندهم.»
منبع:
سایت سازمان تبلیغات